LoginSignup
1
0

More than 3 years have passed since last update.

電磁場解析で使いそうな概念(3) ~ベクトル波動方程式関係~

Last updated at Posted at 2019-10-22

電場におけるベクトル波動方程式

 Maxwell方程式を適切に組み合わせると,電場と磁場それぞれに対して,波動方程式を導くことができる.電場に関しては,微分形のFaradayの法則の式$\nabla \times \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t) = -\mu_0 \mu(\boldsymbol{r}) \frac{\partial \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t)}{\partial t}$の両辺で回転をとると,

\begin{align}
  \nabla \times  \left[ \nabla \times \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t) \right]
    &=  \nabla \times  \left[ -\mu_0 \mu(\boldsymbol{r}) \frac{\partial \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t)}{\partial t} \right]  \nonumber
  \\
    &=  -\mu_0 \mu(\boldsymbol{r}) \frac{\partial  \left[ \nabla \times \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t) \right]}{\partial t}
\end{align}

 左辺にベクトル恒等式$\nabla \times (\nabla \times \boldsymbol{A}) = \nabla (\nabla \cdot \boldsymbol{A}) -\nabla^2 \boldsymbol{A}$を適用すると,

\begin{align}
  \nabla [\nabla \cdot \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)] -\nabla^2 \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)
    =  -\mu_0 \mu(\boldsymbol{r}) \frac{\partial  \left[ \nabla \times \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t) \right]}{\partial t}
\end{align}

 左辺第1項について,微分形の電場に対するGaussの法則の式$\nabla \cdot \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t) = \frac{\rho(\boldsymbol{r})}{\epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r})}$を適用すると,

\begin{align}
  \nabla \frac{\rho(\boldsymbol{r})}{\epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r})} -\nabla^2 \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)
    =  -\mu_0 \mu(\boldsymbol{r}) \frac{\partial  \left[ \nabla \times \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t) \right]}{\partial t}
\end{align}

 右辺に対して,微分形のAmpereの法則の式$\nabla \times \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t) = \sigma_0 \sigma(\boldsymbol{r}) \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t) +\epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r}) \frac{\partial \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)}{\partial t}$を使うと,

\begin{align}
  \nabla \frac{\rho(\boldsymbol{r})}{\epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r})} -\nabla^2 \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)
    =  -\mu_0 \mu(\boldsymbol{r}) \frac{\partial  \left[ \sigma_0 \sigma(\boldsymbol{r}) \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)
         +\epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r}) \frac{\partial \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)}{\partial t} \right]}  {\partial t}
\end{align}

 ここで,電荷が無い系を想定して電荷密度を$\rho(\boldsymbol{r})=0$とし,電流も流れないとして比導電率を$\sigma(\boldsymbol{r})=0$とおけば,

\begin{align}
  -\nabla^2 \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)
    =  -\mu_0 \mu(\boldsymbol{r})  \frac{\partial \left[  \epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r}) \frac{\partial \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)}{\partial t} \right]}  {\partial t}
\end{align}
\begin{align}
  \nabla^2 \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)
    =  \epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r}) \mu_0 \mu(\boldsymbol{r})  \frac{\partial^2 \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)}{\partial t^2}
  \tag{1}
\end{align}

 この式(1)を、電場におけるベクトル波動方程式という。

磁場におけるベクトル波動方程式

 磁場に関しては,微分形のAmpereの法則の式$\nabla \times \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t) = \sigma_0 \sigma(\boldsymbol{r}) \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t) +\epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r}) \frac{\partial \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)}{\partial t}$の両辺で回転をとると,

\begin{align}
  \nabla \times  \left[ \nabla \times \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t) \right]
    &=  \nabla \times  \left[ \sigma_0 \sigma(\boldsymbol{r}) \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t) +\epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r}) \frac{\partial \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)}{\partial t} \right]  \nonumber
  \\
    &=  \sigma_0 \sigma(\boldsymbol{r}) [\nabla \times \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)] +\epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r}) \frac{\partial [\nabla \times \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)]}{\partial t}
\end{align}

 左辺にベクトル恒等式$\nabla \times (\nabla \times \boldsymbol{A}) = \nabla (\nabla \cdot \boldsymbol{A}) -\nabla^2 \boldsymbol{A}$を適用すると,

\begin{align}
  \nabla [\nabla \cdot \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t)] -\nabla^2 \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t)
    =  \sigma_0 \sigma(\boldsymbol{r}) [\nabla \times \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)] +\epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r}) \frac{\partial [\nabla \times \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)]}{\partial t}
\end{align}

 左辺第1項について,微分形の磁場に対するGaussの法則の式$\nabla \cdot \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t) = 0$を適用すると,

\begin{align}
  -\nabla^2 \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t)
    =  \sigma_0 \sigma(\boldsymbol{r}) [\nabla \times \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)] +\epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r}) \frac{\partial [\nabla \times \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t)]}{\partial t}
\end{align}

 右辺に対して,微分形のFaradayの法則の式$\nabla \times \boldsymbol{E}(\boldsymbol{r},t) = -\mu_0 \mu(\boldsymbol{r}) \frac{\partial \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t)}{\partial t}$を使うと,

\begin{align}
  -\nabla^2 \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t)
    =  \sigma_0 \sigma(\boldsymbol{r})  \left[ -\mu_0 \mu(\boldsymbol{r}) \frac{\partial \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t)}{\partial t} \right]
      +\epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r}) \frac{\partial [-\mu_0 \mu(\boldsymbol{r}) \frac{\partial \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t)}{\partial t}]}{\partial t}
\end{align}

 ここで,比導電率$\sigma(\boldsymbol{r})=0$とおけば,

\begin{align}
  -\nabla^2 \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t)
    =  \epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r}) \frac{\partial [-\mu_0 \mu(\boldsymbol{r}) \frac{\partial \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t)}{\partial t}]}{\partial t}
\end{align}
\begin{align}
  \nabla^2 \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t)
    =  \epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r}) \mu_0 \mu(\boldsymbol{r})  \frac{\partial^2 \boldsymbol{H}(\boldsymbol{r},t)}{\partial t^2}
  \tag{2}
\end{align}

 この式(2)を、磁場におけるベクトル波動方程式という。

光速の導出

 多次元空間の波動関数$y$に対する,古典的な波動方程式は,以下のように書ける.

\begin{align}
  \nabla^2 y(\boldsymbol{r},t)  =  \frac{1}{v^2} \frac{\partial^2 y(\boldsymbol{r},t)}{\partial t^2}
\end{align}

 ここで,$v$は波の位相速度である.一方,式(1)および(2)を見ると,それぞれ波動方程式の形をしていることが分かる.これより,方程式同士を比較すれば,$\frac{1}{v^2} = \epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r}) \mu_0 \mu(\boldsymbol{r})$となる.つまり,光速を$c$とすると,次式が成り立つ.

\begin{align}
  c  =  v  =  \frac{1}{\sqrt{\epsilon_0 \epsilon(\boldsymbol{r}) \mu_0 \mu(\boldsymbol{r})}}
\end{align}
1
0
0

Register as a new user and use Qiita more conveniently

  1. You get articles that match your needs
  2. You can efficiently read back useful information
  3. You can use dark theme
What you can do with signing up
1
0