LoginSignup
0
1

More than 1 year has passed since last update.

自作OSにおけるFPUの制御(複素数編)

Last updated at Posted at 2022-12-10

はじめに

こんにちは.たいみょーじんです.
この記事は,自作OS Advent Calendar 2022の11日目の記事です.
昨日の記事でFPUを用いた実数の演算ができるようになったので,今回はFPUによる実数演算を応用して複素数演算をやってみましょう.
この記事を通して,実数演算から複素数演算が構築されていく様子が体験できればと思います.

複素数計算アプリ

haribote OSベースのの自作OS hariboslinuxには,こんな感じの複素数計算アプリが入っています.
(複素数計算アプリのソースコード)

image.png

複素数の実装

では,ソースコードを見ながら,複素数の実装を見ていきましょう.
まず複素数を表す構造体を定義します.

複素数を表す構造体
typedef struct
{
	double real;
	double imag;
} Complex;

以下,各種複素数の演算の実装を見ていきます.

足し算

(a+bi)+(c+di)=(a+c)+(b+d)i

なので,

複素数の足し算
Complex complex_addition(Complex a, Complex b)
{
	Complex result;
	result.real = a.real + b.real;
	result.imag = a.imag + b.imag;
	return result;
}

引き算

(a+bi)-(c+di)=(a-c)+(b-d)i

なので,

複素数の引き算
Complex complex_subtraction(Complex a, Complex b)
{
	Complex result;
	result.real = a.real - b.real;
	result.imag = a.imag - b.imag;
	return result;
}

掛け算

\begin{align}
(a+bi)(c+di)&=ac+adi+bic+bidi\\
&=ac+adi+bci+bdi^2\\
&=ac+adi+bci-bd\\
&=(ac-bd)+(ad+bc)i
\end{align}

なので,

複素数の掛け算
Complex complex_multiplication(Complex a, Complex b)
{
	Complex result;
	result.real = a.real * b.real - a.imag * b.imag;
	result.imag = a.real * b.imag + a.imag * b.real;
	return result;
}

割り算

\frac{a+bi}{c+di}=e+fi

とすると,

\begin{align}
a+bi&=(c+di)(e+fi)\\
&=(ce-df)+(cf+de)i
\end{align}

なので

\left\{
\begin{align}
a&=ce-df\\
b&=de+cf
\end{align}
\right.

を$e$と$f$について解くと,

\left\{
\begin{align}
e&=\frac{ac+bd}{c^2+d^2}\\
b&=\frac{bc-ad}{c^2+d^2}\\
\end{align}
\right.

よって

\frac{a+bi}{c+di}=\frac{ac+bd}{c^2+d^2}+\frac{bc-ad}{c^2+d^2}i

なので,

複素数の割り算
Complex complex_division(Complex a, Complex b)
{
	Complex result;
	result.real = (a.real * b.real + a.imag * b.imag) / (b.real * b.real + b.imag * b.imag);
	result.imag = (a.imag * b.real - a.real * b.imag) / (b.real * b.real + b.imag * b.imag);
	return result;
}

絶対値

|a+bi|=\sqrt{a^2+b^2}

なので,

複素数の絶対値
Complex complex_abs(Complex a)
{
	Complex result;
	result.real = sqrt(a.real * a.real + a.imag * a.imag);
	result.imag = 0.0;
	return result;
}

指数関数

\begin{align}
e^{a+bi}&=e^ae^{bi}\\
&=e^a(\cos{b}+i\sin{b})\\
&=e^a\cos{b}+ie^a\sin{b}
\end{align}

なので,

複素数の指数関数
Complex complex_exp(Complex exponent)
{
	Complex result;
	result.real = exp(exponent.real) * cos(exponent.imag);
	result.imag = exp(exponent.real) * sin(exponent.imag);
	return result;
}

対数関数

複素数$z$に対して,

\log{z}=a+bi

とすると,

\begin{align}
z&=e^{a+bi}\\
&=e^ae^{bi}\\
&=e^a(\cos{b}+i\sin{b})
\end{align}

ここで,$z$の絶対値は

\begin{align}
|z|&=|e^a(\cos{b}+i\sin{b})|\\
&=e^a|\cos{b}+i\sin{b}|\\
&=e^a\sqrt{\cos^2b+\sin^2b}\\
&=e^a
\end{align}

$z$の偏角は,

\begin{align}
\arg{z}&=\arg(e^a(\cos{b}+i\sin{b}))\\
&=\arg(\cos{b}+i\sin{b})\\
&=\tan^{-1}(\cos{b},\sin{b})\\
&=b
\end{align}

よって,

\begin{align}
\log{z}&=a+bi\\
&=\log|z|+i\arg{z}
\end{align}

なので,

複素数の対数関数
Complex complex_log(Complex power)
{
	Complex result;
	result.real = log(complex_abs(power).real);
	result.imag = atan2(power.imag, power.real);
	return result;
}

冪乗

指数関数と対数関数を実装すると,任意の複素数$x,y$の冪乗$x^y$を以下のように実装できます.

\begin{align}
x^y&=(e^{\log{x}})^y\\
&=e^{y\log{x}}
\end{align}

なので,

複素数の冪乗
Complex complex_pow(Complex base, Complex exponent)
{
	return complex_exp(complex_multiplication(exponent, complex_log(base)));
}

三角関数

複素数の三角関数はオイラーの公式

e^{i\theta}=\cos\theta+i\sin\theta

の$\theta$を実数から複素数に拡張することで定義されます.
任意の複素数$z$をオイラーの公式に代入して,

e^{iz}=\cos{z}+i\sin{z}

また$-z$をオイラーの公式に代入して,$\cos$と$\sin$は複素数に拡張しても偶関数,奇関数の性質を保つとすると,

\begin{align}
e^{-iz}&=\cos(-z)+i\sin(-z)\\
&=\cos{z}-i\sin{z}
\end{align}

上の2つの式を引き算すると,

\begin{align}
e^{iz}-e^{-iz}&=\cos{z}+i\sin{z}-(\cos{z}-i\sin{z})\\
&=2i\sin{z}
\end{align}

よって,

\sin{z}=\frac{e^{iz}-e^{-iz}}{2i}

逆に足し算すると$\cos$が定義されます.

\begin{align}
e^{iz}+e^{-iz}&=\cos{z}+i\sin{z}+(\cos{z}-i\sin{z})\\
&=2\cos{z}
\end{align}

よって,

\cos{z}=\frac{e^{iz}+e^{-iz}}{2}

さらに$\tan\theta=\frac{\sin\theta}{\cos\theta}$が複素数でも成り立つとすると,$\tan$も実装できます.

これをプログラムにすると,

複素数の三角関数
Complex complex_sin(Complex theta)
{
	Complex i;
	Complex minus_i;
	Complex two_i;
	i.real = 0.0;
	i.imag = 1.0;
	minus_i.real = 0.0;
	minus_i.imag = -1.0;
	two_i.real = 0.0;
	two_i.imag = 2.0;
	return complex_division(complex_subtraction(complex_exp(complex_multiplication(theta, i)), complex_exp(complex_multiplication(theta, minus_i))), two_i);
}

Complex complex_cos(Complex theta)
{
	Complex i;
	Complex minus_i;
	Complex two;
	i.real = 0.0;
	i.imag = 1.0;
	minus_i.real = 0.0;
	minus_i.imag = -1.0;
	two.real = 2.0;
	two.imag = 0.0;
	return complex_division(complex_addition(complex_exp(complex_multiplication(theta, i)), complex_exp(complex_multiplication(theta, minus_i))), two);
}

Complex complex_tan(Complex theta)
{
	return complex_division(complex_sin(theta), complex_cos(theta));
}

逆三角関数

複素数の三角関数を定義すると,そこから複素数の逆三角関数が求まります.
$y=\sin{x}$とすると,

\begin{align}
y&=\sin{x}\\
&=\frac{e^{ix}-e^{-ix}}{2i}\\
2yi&=e^{ix}-e^{-ix}\\
2yie^{ix}&=(e^{ix})^2-1\\
(e^{ix})^2-2yie^{ix}-1&=0\\
e^{ix}&=yi\pm\sqrt{1-y^2}\\
ix&=\log(yi\pm\sqrt{1-y^2})\\
x&=-i\log(yi\pm\sqrt{1-y^2})
\end{align}

$y=\cos{x}$とすると,

\begin{align}
y&=\cos{x}\\
&=\frac{e^{ix}+e^{-ix}}{2}\\
2y&=e^{ix}+e^{-ix}\\
2ye^{ix}&=(e^{ix})^2+1\\
(e^{ix})^2-2ye^{ix}+1&=0\\
e^{ix}&=y\pm\sqrt{y^2-1}\\
ix&=\log(y\pm\sqrt{y^2-1})\\
x&=-i\log(y\pm\sqrt{y^2-1})
\end{align}

$y=\tan{x}$とすると,

\begin{align}
y&=\tan{x}\\
&=\frac{\sin{x}}{\cos{x}}\\
&=\frac{(\frac{e^{ix}-e^{-ix}}{2i})}{(\frac{e^{ix}+e^{-ix}}{2})}\\
&=-i\frac{e^{ix}-e^{-ix}}{e^{ix}+e^{-ix}}\\
y(e^{ix}+e^{-ix})&=-i(e^{ix}-e^{-ix})\\
ye^{ix}+ye^{-ix}&=-ie^{ix}+ie^{-ix}\\
ye^{2ix}+y&=-ie^{2ix}+i\\
(i+y)e^{2ix}&=i-y\\
e^{2ix}&=\frac{i-y}{i+y}\\
2ix&=\log\frac{i-y}{i+y}\\
x&=\frac{1}{2i}\log\frac{i-y}{i+y}\\
&=-\frac{i}{2}\log\frac{i-y}{i+y}\\
&=\frac{i}{2}\log\frac{i+y}{i-y}
\end{align}

$\sin^{-1}$と$\cos^{-1}$は解が2つありますが,一般的な定義ではいずれもプラスの方が採用されます.
よって,

\begin{align}
\sin^{-1}x&=-i\log(xi+\sqrt{1-x^2})\\
\cos^{-1}x&=-i\log(x+\sqrt{x^2-1})\\
\tan^{-1}x&=\frac{i}{2}\log\frac{i+x}{i-x}
\end{align}

これらをプログラムで書くと,

複素数の逆三角関数
Complex complex_asin(Complex x)
{
	Complex i;
	Complex minus_i;
	Complex one;
	i.real = 0.0;
	i.imag = 1.0;
	minus_i.real = 0.0;
	minus_i.imag = -1.0;
	one.real = 1.0;
	one.imag = 0.0;
	return complex_multiplication(minus_i, complex_log(complex_addition(complex_multiplication(x, i), complex_sqrt(complex_subtraction(one, complex_multiplication(x, x))))));
}

Complex complex_acos(Complex x)
{
	Complex minus_i;
	Complex one;
	minus_i.real = 0.0;
	minus_i.imag = -1.0;
	one.real = 1.0;
	one.imag = 0.0;
	return complex_multiplication(minus_i, complex_log(complex_addition(x, complex_sqrt(complex_subtraction(complex_multiplication(x, x), one)))));
}

Complex complex_atan(Complex x)
{
	Complex i;
	Complex half_i;
	i.real = 0.0;
	i.imag = 1.0;
	half_i.real = 0.0;
	half_i.imag = 0.5;
	return complex_multiplication(half_i, complex_log(complex_division(complex_addition(x, i), complex_subtraction(x, i))));
}

以上です.
ソースコードではこの他にも双曲線関数,逆双曲線関数なども実装しているので,ぜひ読んでみて下さい.

0
1
0

Register as a new user and use Qiita more conveniently

  1. You get articles that match your needs
  2. You can efficiently read back useful information
  3. You can use dark theme
What you can do with signing up
0
1