LoginSignup
26
18

More than 5 years have passed since last update.

pythonでトピックモデルの変分ベイズ推定実装

Last updated at Posted at 2017-09-15

はじめに

pythonでトピックモデルの変分ベイズ推定を実装しました.
教科書として『トピックモデル』を使いました.
※ 以前書いた pythonでトピックモデルの最尤推定実装 も合わせて読んでみてください.

本記事の構成

  • はじめに
  • トピックモデル
  • 準備
    • ベータ関数
    • ディリクレ分布
    • ディリクレ分布に従う確率変数
  • 変分ベイズ推定
    • 変分下限
    • トピックの変分事後分布
    • トピック分布と単語分布の分解
    • トピック分布の変分事後分布
    • 単語分布の変分事後分布
  • パラメータ推定
  • 実装
  • 結果
  • おわりに

トピックモデル

トピックモデルについての説明は,pythonでトピックモデルの最尤推定実装 に記載したので割愛します.

準備

必要な式を先に導出しておきます.

  • ベータ関数
  • ディリクレ分布
  • ディリクレ分布に従う確率変数

ベータ関数

ベータ関数は以下のように表されます.

\begin{align}
\int_0^1 \phi^{\alpha - 1} (1 - \phi)^{\beta - 1} d\phi &= \left[ \cfrac{\phi^{\alpha}}{\alpha} (1 - \phi)^{\beta - 1} \right]_0^1 + \int_0^1 \cfrac{\phi^{\alpha}}{\alpha} (\beta - 1) (1 - \phi)^{\beta - 2} d\phi \\
&= \cfrac{\beta - 1}{\alpha} \int_0^1 \phi^{\alpha} (1 - \phi)^{\beta - 2} d\phi \\
&= \cfrac{\beta - 1}{\alpha} \cdots \cfrac{1}{\alpha + \beta - 2} \int_0^1 \phi^{\alpha + \beta - 2} d\phi \\
&= \cfrac{(\beta - 1) \cdots 1}{\alpha \cdots (\alpha + \beta - 1)} \\
&= \cfrac{(\beta - 1)!}{\cfrac{(\alpha + \beta - 1)!}{(\alpha - 1)!}} \\
&= \cfrac{(\alpha - 1)!(\beta - 1)!}{(\alpha + \beta - 1)!} \\
&= \cfrac{\Gamma(\alpha)\Gamma(\beta)}{\Gamma(\alpha + \beta)} \equiv B(\alpha, \beta)
\end{align}

これより以下の式が成り立ちます.

\begin{align}
\int_0^{1 - q} x^{\alpha - 1} (1 - q - x)^{\beta - 1} dx
&= \int_0^1 \bigl( (1 - q) y \bigr)^{\alpha - 1} \bigl( (1 - q) (1 - y) \bigr)^{\beta - 1} (1 - q) dy \ \ \ \ \because x = (1 - q)y \\
&= (1 - q)^{\alpha + \beta + 1} \int_0^1 y^{\alpha - 1} (1 - y)^{\beta - 1} dy \\
&= (1 - q)^{\alpha + \beta + 1} B(\alpha, \beta) \\
\end{align}

ディリクレ分布

ディリクレ分布は以下のように表されます.

\begin{align}
{\rm Diriclet}(\boldsymbol \phi \mid \boldsymbol \beta)
= \cfrac{\displaystyle \prod_{v = 1}^V \phi_v^{\beta_v - 1}}{\displaystyle \int \prod \limits_{v = 1}^V \phi_v^{\beta_v - 1} d \boldsymbol \phi} \\
\end{align}

正規化項を展開します.

\begin{align}
\int \prod_{v = 1}^V \phi_v^{\beta_v - 1} d\boldsymbol \phi
&= \int_0^1 \phi_1^{\beta_1 - 1} \int_0^{1 - \phi_1} \phi_2^{\beta_2 - 1} \cdots \int_0^{1 - \sum\limits_{v = 1}^{V - 2} \phi_v} \phi_{V - 1}^{\beta_{V - 1} - 1} \left( 1 - \sum_{v = 1}^{V - 1}\phi_v \right)^{\beta_V - 1} d\phi_{V - 1} \cdots d\phi_2 d\phi_1 \\
&= \int_0^1 \phi_1^{\beta_1 - 1} \int_0^{1 - \phi_1} \phi_2^{\beta_2 - 1} \cdots \int_0^{1 - \sum\limits_{v = 1}^{V - 3} \phi_v} \phi_{V - 2}^{\beta_{V - 2} - 1} \left( 1 - \sum_{v = 1}^{V - 2}\phi_v \right)^{\beta_{V - 1} + \beta_V - 1} B(\beta_{V - 1}, \beta_V) d\phi_{V - 2} \cdots d\phi_2 d\phi_1 \\
&= \int_0^1 \phi_1^{\beta_1 - 1} \int_0^{1 - \phi_1} \phi_2^{\beta_2 - 1} \cdots \int_0^{1 - \sum\limits_{v = 1}^{V - 4} \phi_v} \phi_{V - 3}^{\beta_{V - 3} - 1} \left( 1 - \sum_{v = 1}^{V - 3}\phi_v \right)^{\beta_{V - 2} + \beta_{V - 1} + \beta_V - 1} B(\beta_{V - 2}, \beta_{V - 1} + \beta_V) B(\beta_{V - 1}, \beta_V) d\phi_{V - 3} \cdots d\phi_2 d\phi_1 \\
&= B \left( \beta_1, \sum_{v = 2}^V \beta_v \right) \cdots B(\beta_{V - 2}, \beta_{V - 1} + \beta_V) B(\beta_{V - 1}, \beta_V) \\
&= \cfrac{\Gamma(\beta_1) \Gamma \left( \sum\limits_{v = 2}^V \beta_v \right)}{\Gamma \left( \sum\limits_{v = 1}^V \beta_v \right)} \cdots \cfrac{\Gamma(\beta_{V - 2}) \Gamma(\beta_{V - 1} + \beta_V)}{\Gamma(\beta_{V - 2} + \beta_{V - 1} + \beta_V)} \cfrac{\Gamma(\beta_{V - 1}) \Gamma(\beta_V)}{\Gamma(\beta_{V - 1} + \beta_V)} \\
&= \cfrac{\prod\limits_{v = 1}^V \Gamma(\beta_v)}{\Gamma \left( \sum\limits_{v = 1}^V \beta_v \right)} \\
\end{align}

正規化項を置き換えます.

\begin{align}
{\rm Diriclet}(\boldsymbol \phi \mid \boldsymbol \beta)
= \cfrac{\displaystyle \Gamma \left( \sum_{v = 1}^V \beta_v \right)}{\displaystyle \prod_{v = 1}^V \Gamma(\beta_v)} \prod_{v = 1}^V \phi_v^{\beta_v - 1} \\
\end{align}

ディリクレ分布に従う確率変数

ディリクレ分布に従う確率変数 $\boldsymbol \phi$ の $v$ 番目の要素 $\phi_v$ の対数の期待値は以下のように表せます.

\begin{align}
\int p(\boldsymbol \phi \mid \boldsymbol \beta) \log \phi_v d \boldsymbol \phi
&= \int \cfrac{\Gamma(\hat \beta)}{\prod\limits_{v' = 1}^V \Gamma(\beta_{v'})} \prod_{v' = 1}^V \phi_{v'}^{\beta_{v'} - 1} \log \phi_v d \boldsymbol \phi \\
&= \cfrac{\Gamma(\hat \beta)}{\prod\limits_{v' = 1}^V \Gamma(\beta_{v'})} \int \cfrac{\partial \prod\limits_{v' = 1}^V \phi_{v'}^{\beta_{v'} - 1}}{\partial \beta_v} d \boldsymbol \phi \\
&= \cfrac{\Gamma(\hat \beta)}{\prod\limits_{v' = 1}^V \Gamma(\beta_{v'})} \cfrac{\partial}{\partial \beta_v} \int \prod_{v' = 1}^V \phi_{v'}^{\beta_{v'} - 1} d \boldsymbol \phi \\
&= \cfrac{\Gamma(\hat \beta)}{\prod\limits_{v' = 1}^V \Gamma(\beta_{v'})} \cfrac{\partial}{\partial \beta_v} \cfrac{\prod\limits_{v' = 1}^V \Gamma(\beta_{v'})}{\Gamma(\hat \beta)} \\
&= \cfrac{\partial}{\partial \beta_v} \log \cfrac{\prod\limits_{v' = 1}^V \Gamma(\beta_{v'})}{\Gamma(\hat \beta)} \\
&= \cfrac{\partial}{\partial \beta_v} \left( \log \prod_{v' = 1}^V \Gamma(\beta_{v'}) - \log \Gamma(\hat \beta) \right) \\
&= \cfrac{\partial \log \Gamma(\beta_v)}{\partial \beta_v} - \cfrac{\partial \log \Gamma(\hat \beta)}{\partial \hat \beta} = \Psi(\beta_v) - \Psi(\hat \beta) \\
\end{align}

ここで,$\hat \beta$ はパラメータの総和,$\Psi(x)$ はディガンマ関数です.

\begin{align}
& \hat \beta = \sum_{v = 1}^V \beta_v \\
& \Psi(x) = \cfrac{d}{dx} \log \Gamma(x) \\
\end{align}

変分ベイズ推定

変分ベイズ推定では,未知変数の事後分布を推定します.
トピックモデルにおける未知変数は,以下の3種類になります.

未知変数 表記
トピック集合 $\boldsymbol Z = (z_{11}, \cdots, z_{1N_1}, z_{21}, \cdots, z_{DN_D}), \ \ z_{dn} \in \{1, \cdots, K\}$
トピック分布集合 $\boldsymbol \Theta = (\boldsymbol \theta_1, \cdots, \boldsymbol \theta_D), \ \ \boldsymbol \theta_d = (\theta_{d1}, \cdots, \theta_{dK})$
単語分布集合 $\boldsymbol \Phi = (\boldsymbol \phi_1, \cdots, \boldsymbol \phi_K), \ \ \boldsymbol \phi_k = (\phi_{k1}, \cdots, \phi_{kV})$

$D$ は文書数,$K$ はトピック数,$V$ は語彙数,$N_d$ は文書 $d$ の文書長を表します.
$z_{dn}$ は文書 $d$ の $n$ 番目の単語のトピック,
$\theta_{dk}$ は文書 $d$ にトピック $k$ が割り当てられる確率,
$\phi_{kv}$ はトピック $k$ で語彙 $v$ が生成される確率を表します
また,トピック分布集合 $\Theta$ はパラメータ $\alpha$ を持つディリクレ分布から生成され,
単語分布集合 $\Phi$ はパラメータ $\beta$ を持つディリクレ分布から生成されます.

変分下限

イェンセンの不等式を用いて $\log p(\boldsymbol W \mid \alpha, \beta)$ の変分下限 $F$ を求めます.

\begin{align}
\log p(\boldsymbol W \mid \alpha, \beta)
&= \log \int \int \sum_{\boldsymbol Z} p(\boldsymbol W, \boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi \mid \alpha, \beta) d\boldsymbol \Theta d \boldsymbol \Phi \\
&= \log \int \int \sum_{\boldsymbol Z} q(\boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi) \cfrac{p(\boldsymbol W, \boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi \mid \alpha, \beta)}{q(\boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi)} d\boldsymbol \Theta d \boldsymbol \Phi \\
&\geq \int \int \sum_{\boldsymbol Z} q(\boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi) \log \cfrac{p(\boldsymbol W, \boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi \mid \alpha, \beta)}{q(\boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi)} d\boldsymbol \Theta d \boldsymbol \Phi \\
&= \int \int \sum_{\boldsymbol Z} q(\boldsymbol Z) q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi) \log \cfrac{p(\boldsymbol W, \boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi \mid \alpha, \beta)}{q(\boldsymbol Z) q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi)} d\boldsymbol \Theta d \boldsymbol \Phi \equiv F \\
\end{align}

トピックの変分事後分布

$F(q(\boldsymbol Z))$ を以下のように定義し,$q(\boldsymbol Z)$ で変分します.

\begin{align}
F(q(\boldsymbol Z))
&\equiv \int \int \sum_{\boldsymbol Z} q(\boldsymbol Z) q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi) \log \cfrac{p(\boldsymbol W, \boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi \mid \alpha, \beta)}{q(\boldsymbol Z) q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi)} d \boldsymbol \Theta d \boldsymbol \Phi + \lambda \left( \sum_{\boldsymbol Z} q(\boldsymbol Z) - 1 \right) \\
\cfrac{\partial F(q(\boldsymbol Z))}{\partial q(\boldsymbol Z)}
&= \int \int q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi) \bigl( \log p(\boldsymbol W, \boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi \mid \alpha, \beta) - \log q(\boldsymbol Z) - \log q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi) - 1 \bigr) d\boldsymbol \Theta d \boldsymbol \Phi + \lambda \\
&= \mathbb{E}_{q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi)} \bigl[ \log p(\boldsymbol W, \boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi \mid \alpha, \beta) \bigr] - \log q(\boldsymbol Z) + \lambda - C \\
\end{align}

$\displaystyle \cfrac{\partial F(q(\boldsymbol Z))}{\partial q(\boldsymbol Z)} = 0$ を解きます.

\begin{align}
q(\boldsymbol Z)
&\propto \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi)} \bigl[ \log p(\boldsymbol W, \boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi \mid \alpha, \beta) \bigr] \Bigr) \\
&= \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi)} \bigl[ \log p(\boldsymbol \Theta \mid \alpha) + \log p(\boldsymbol \Phi \mid \beta) + \log p(\boldsymbol Z \mid \boldsymbol \Theta) + \log p(\boldsymbol W \mid \boldsymbol Z, \boldsymbol \Phi) \bigr] \Bigr) \\
&\propto \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi)} \bigl[ \log p(\boldsymbol Z \mid \boldsymbol \Theta) + \log p(\boldsymbol W \mid \boldsymbol Z, \boldsymbol \Phi) \bigr] \Bigr) \\
&= \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol \Theta)} \bigl[ \log p(\boldsymbol Z \mid \boldsymbol \Theta) \bigr] + \mathbb{E}_{q(\boldsymbol \Phi)} \bigl[ \log p(\boldsymbol W \mid \boldsymbol Z, \boldsymbol \Phi) \bigr] \Bigr) \\
&= \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol \Theta)} \bigl[ \log \prod_{d = 1}^D \prod_{n = 1}^{N_d} \theta_{dz_{dn}} \bigr] + \mathbb{E}_{q(\boldsymbol \Phi)} \bigl[ \log \prod_{d = 1}^{D} \prod_{n = 1}^{N_d} \phi_{z_{dn}w_{dn}} \bigr] \Bigr) \\
&= \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol \Theta)} \bigl[ \sum_{d = 1}^D \sum_{n = 1}^{N_d} \log \theta_{dz_{dn}} \bigr] + \mathbb{E}_{q(\boldsymbol \Phi)} \bigl[ \sum_{d = 1}^D \sum_{n = 1}^{N_d} \log \phi_{z_{dn}w_{dn}} \bigr] \Bigr) \\
&= \prod_{d = 1}^D \prod_{n = 1}^{N_d} \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol \Theta)} \bigl[ \log \theta_{dz_{dn}} \bigr] + \mathbb{E}_{q(\boldsymbol \Phi)} \bigl[ \log \phi_{z_{dn}w_{dn}} \bigr] \Bigr) \\
&= \prod_{d = 1}^D \prod_{n = 1}^{N_d} \exp \Bigl( \Psi \bigl( \alpha_{dz_{dn}} \bigr) - \Psi \bigl( \sum_{k = 1}^K \alpha_{dk} \bigr) + \Psi \bigl( \beta_{z_{dn}w_{dn}} \bigr) - \Psi \bigl( \sum_{v = 1}^V \beta_{z_{dn}v} \bigr) \Bigr) \\
\end{align}

$\displaystyle q(\boldsymbol Z) = \prod_{d = 1}^D \prod_{n = 1}^{N_d} q_{dnz_{dn}}$ より,$q_{dnk}$ は以下のようになります.

\begin{align}
q_{dnk}
&\propto \exp \Bigl( \Psi \bigl( \alpha_{dk} \bigr) - \Psi \bigl( \sum_{k' = 1}^K \alpha_{dk'} \bigr) + \Psi \bigl( \beta_{kw_{dn}} \bigr) - \Psi \bigl( \sum_{v = 1}^V \beta_{kv} \bigr) \Bigr) \\
\end{align}

トピック分布と単語分布の分解

$F(q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi))$ を以下のように定義し,$q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi)$ で変分します.

\begin{align}
F(q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi))
&\equiv \int \int \sum_{\boldsymbol Z} q(\boldsymbol Z) q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi) \log \cfrac{p(\boldsymbol W, \boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi \mid \alpha, \beta)}{q(\boldsymbol Z) q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi)} d \boldsymbol \Theta d \boldsymbol \Phi + \lambda \left( \int \int q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi) d \boldsymbol \Theta d \boldsymbol \Phi - 1 \right) \\
\cfrac{\partial F(q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi))}{\partial q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi)}
&= \sum_{\boldsymbol Z} q(\boldsymbol Z) \bigl( \log p(\boldsymbol W, \boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi \mid \alpha, \beta) - \log q(\boldsymbol Z) - \log q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi) - 1 \bigr) + \lambda \\
&= \mathbb{E}_{q(\boldsymbol Z)} \bigl[ \log p(\boldsymbol W, \boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi \mid \alpha, \beta) \bigr] - \log q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi) + \lambda - C \\
\end{align}

$\displaystyle \cfrac{\partial F(q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi))}{\partial q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi)} = 0$ を解きます.

\begin{align}
q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi)
&\propto \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol Z)} \bigl[ \log p(\boldsymbol W, \boldsymbol Z, \boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi \mid \alpha, \beta) \bigr] \Bigr) \\
&= \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol Z)} \bigl[ \log p(\boldsymbol \Theta \mid \alpha) + \log p(\boldsymbol \Phi \mid \beta) + \log p(\boldsymbol Z \mid \boldsymbol \Theta) + \log p(\boldsymbol W \mid \boldsymbol Z, \boldsymbol \Phi) \bigr] \Bigr) \\
&= \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol Z)} \bigl[ \log p(\boldsymbol Z \mid \boldsymbol \Theta) \bigr] + \log p(\boldsymbol \Theta \mid \alpha) \Bigr) \times \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol Z)} \bigl[ \log p(\boldsymbol W \mid \boldsymbol Z, \boldsymbol \Phi) \bigr] + \log p(\boldsymbol \Phi \mid \beta) \Bigr) \\
\end{align}

上式より,$q(\boldsymbol \Theta, \boldsymbol \Phi) = q(\boldsymbol \Theta) q(\boldsymbol \Phi)$ と分解でき,それぞれ以下のように表せます.

\begin{align}
& q(\boldsymbol \Theta) \propto \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol Z)} \bigl[ \log p(\boldsymbol Z \mid \boldsymbol \Theta) \bigr] + \log p(\boldsymbol \Theta \mid \alpha) \Bigr) \\
& q(\boldsymbol \Phi) \propto \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol Z)} \bigl[ \log p(\boldsymbol W \mid \boldsymbol Z, \boldsymbol \Phi) \bigr] + \log p(\boldsymbol \Phi \mid \beta) \Bigr) \\
\end{align}

トピック分布の変分事後分布

$q(\boldsymbol \Theta)$ は以下のように計算できます.

\begin{align}
q(\boldsymbol \Theta) &\propto \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol Z)} \bigl[ \log p(\boldsymbol Z \mid \boldsymbol \Theta) \bigr] + \log p(\boldsymbol \Theta \mid \alpha) \Bigr) \\
&= \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol Z)} \bigl[ \sum_{d = 1}^D \sum_{n = 1}^{N_d} \log \theta_{dz_{dn}} \bigr] + \log \prod_{d = 1}^D p(\boldsymbol \theta_d \mid \alpha) \Bigr) \\
&= \exp \Bigl( \sum_{d = 1}^D \sum_{n = 1}^{N_d} \sum_{k = 1}^{K} q_{dnk} \log \theta_{dk} + \sum_{d = 1}^D \log \cfrac{\Gamma(\alpha K)}{\Gamma(\alpha)^K} \prod_{k = 1}^K \theta_{dk}^{\alpha - 1} \Bigr) \\
&\propto \exp \Bigl( \sum_{d = 1}^D \sum_{n = 1}^{N_d} \sum_{k = 1}^K q_{dnk} \log \theta_{dk} + \sum_{d = 1}^D \sum_{k = 1}^K \log \theta_{dk}^{\alpha - 1} \Bigr) \\
&= \exp \Bigl( \sum_{d = 1}^D \sum_{k = 1}^K \log \theta_{dk}^{\sum \limits_{n = 1}^{N_d} q_{dnk}} + \sum_{d = 1}^D \sum_{k = 1}^K \log \theta_{dk}^{\alpha - 1} \Bigr) \\
&= \prod_{d = 1}^D \prod_{k = 1}^K \theta_{dk}^{\alpha + \sum \limits_{n = 1}^{N_d} q_{dnk} - 1} \\
q(\boldsymbol \Theta) &= \prod_{d = 1}^D {\rm Diriclet}(\boldsymbol \theta_d \mid \alpha_{d1}, \cdots, \alpha_{dK}) \\
\end{align}

ここで,$\alpha_{dk}$ は以下のように定義しています.

\begin{align}
\alpha_{dk} &= \alpha + \sum_{n = 1}^{N_d} q_{dnk} \\
\end{align}

単語分布の変分事後分布

$q(\boldsymbol \Phi)$ は以下のように計算できます.

\begin{align}
q(\boldsymbol \Phi) &\propto \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol Z)} \bigl[ \log p(\boldsymbol W \mid \boldsymbol Z, \boldsymbol \Phi) \bigr] + \log p(\boldsymbol \Phi \mid \beta) \Bigr) \\
&= \exp \Bigl( \mathbb{E}_{q(\boldsymbol Z)} \bigl[ \sum_{d = 1}^D \sum_{n = 1}^{N_d} \log \phi_{z_{dn}w_{dn}} \bigr] + \log \prod_{k = 1}^K p(\boldsymbol \phi_k \mid \beta) \Bigr) \\
&= \exp \Bigl( \sum_{d = 1}^D \sum_{n = 1}^{N_d} \sum_{k = 1}^K q_{dnk} \log \phi_{kw_{dn}} + \sum_{k = 1}^K \log \cfrac{\Gamma(\beta V)}{\Gamma(\beta)^V} \prod_{v = 1}^V \phi_{kv}^{\beta - 1} \Bigr) \\
&\propto \exp \Bigl( \sum_{d = 1}^D \sum_{n = 1}^{N_d} \sum_{k = 1}^K q_{dnk} \log \phi_{kw_{dn}} + \sum_{k = 1}^K \sum_{v = 1}^V \phi_{kv}^{\beta - 1} \Bigr) \\
&= \exp \Bigl( \sum_{k = 1}^K \sum_{v = 1}^V \log \phi_{kv}^{\sum \limits_{d = 1}^D \sum \limits_{n: w_{dn}= v} q_{dnk}} + \sum_{k = 1}^K \sum_{v = 1}^V \log \phi_{kv}^{\beta - 1} \Bigr) \\
&= \prod_{k = 1}^K \prod_{v = 1}^V \phi_{kv}^{\beta + \sum \limits_{d = 1}^D \sum \limits_{n: w_{dn}= v} q_{dnk} - 1} \\
q(\boldsymbol \Phi) &= \prod_{k = 1}^K {\rm Diriclet}(\boldsymbol \phi_k \mid \beta_{k1}, \cdots, \beta_{kV}) \\
\end{align}

ここで,$\beta_{kv}$ は以下のように定義しています.

\begin{align}
\beta_{kv} &= \beta + \sum_{d = 1}^D \sum_{n: w_{dn}= v} q_{dnk} \\
\end{align}

パラメータ推定

導出した結果を用いてパラメータを推定します.

  1. $\alpha_{dk}$ および $\beta_{kv}$ を乱数で初期化
  2. $q_{dnk} \propto \exp \Bigl( \Psi \bigl( \alpha_{dk} \bigr) - \Psi \bigl( \sum_{k' = 1}^K \alpha_{dk'} \bigr) + \Psi \bigl( \beta_{kw_{dn}} \bigr) - \Psi \bigl( \sum_{v = 1}^V \beta_{kv} \bigr) \Bigr)$ よりトピックの変分事後分布を計算
  3. $q_{dnk}$ を正規化
  4. パラメータを更新 $\alpha_{dk} \leftarrow \alpha_{dk} + q_{dnk}$, $\beta_{kw_{dn}} \leftarrow \beta_{kw_{dn}} + q_{dnk}$

実装

pythonでトピックモデルの変分ベイズ推定のトイプログラムを実装しました.
理解と式展開は苦労しましたが,得られる結果が綺麗なのでコードも短く済んでいます.

import numpy as np
from scipy.special import digamma

def normalize(ndarray, axis):
    return ndarray / ndarray.sum(axis = axis, keepdims = True)

def normalized_random_array(d0, d1):
    ndarray = np.random.rand(d0, d1)
    return normalize(ndarray, axis = 1)

if __name__ == "__main__":

    # initialize parameters
    D, K, V = 1000, 2, 6
    alpha0, beta0 = 1.0, 1.0
    alpha = alpha0 + np.random.rand(D, K)
    beta = beta0 + np.random.rand(K, V)
    theta = normalized_random_array(D, K)
    phi = normalized_random_array(K, V)

    # for generate documents
    _theta = np.array([theta[:, :k+1].sum(axis = 1) for k in range(K)]).T
    _phi = np.array([phi[:, :v+1].sum(axis = 1) for v in range(V)]).T

    # generate documents
    W, Z = [], []
    N = np.random.randint(100, 300, D)
    for (d, N_d) in enumerate(N):
        Z.append((np.random.rand(N_d, 1) < _theta[d, :]).argmax(axis = 1))
        W.append((np.random.rand(N_d, 1) < _phi[Z[-1], :]).argmax(axis = 1))

    # estimate parameters
    T = 30
    for t in range(T):
        dig_alpha = digamma(alpha) - digamma(alpha.sum(axis = 1, keepdims = True))
        dig_beta = digamma(beta) - digamma(beta.sum(axis = 1, keepdims = True))

        alpha_new = np.ones((D, K)) * alpha0
        beta_new = np.ones((K, V)) * beta0
        for (d, N_d) in enumerate(N):
            # q
            q = np.zeros((V, K))
            v, count = np.unique(W[d], return_counts = True)
            q[v, :] = (np.exp(dig_alpha[d, :].reshape(-1, 1) + dig_beta[:, v]) * count).T
            q[v, :] /= q[v, :].sum(axis = 1, keepdims = True)

            # alpha, beta
            alpha_new[d, :] += count.dot(q[v])
            beta_new[:, v] += count * q[v].T

        alpha = alpha_new.copy()
        beta = beta_new.copy()

    theta_est = np.array([np.random.dirichlet(a) for a in alpha])
    phi_est = np.array([np.random.dirichlet(b) for b in beta])

結果

上記トイプログラムで求めた $\boldsymbol \beta$ から生成した $\boldsymbol \Phi$ を掲載します.
本来はパープレキシティや対数尤度を評価尺度とするべきですが,面倒なのでやってません.

phi
[[ 0.26631554  0.04657097  0.29425041  0.1746378   0.03077238  0.1874529 ]
 [ 0.2109456   0.01832505  0.30360253  0.09073456  0.14039401  0.23599826]]
phi_est
[[ 0.27591967  0.0424522   0.26088712  0.18220604  0.02874477  0.2097902 ]
 [ 0.19959096  0.02327517  0.34107528  0.08462041  0.14291539  0.20852279]]

おわりに

トピックモデルの変分ベイズ推定の導出と実装ができました.
本記事は結果があまり面白くありませんでしたが,
LDA for Pokemon analysisを見て金銀版のポケモンの分類をやってみたので,
そちらも後日Qiitaにまとめます.

26
18
3

Register as a new user and use Qiita more conveniently

  1. You get articles that match your needs
  2. You can efficiently read back useful information
  3. You can use dark theme
What you can do with signing up
26
18